ΓΡΑΨΗ  –  Επαρχίας Δροπόλεως Β.Ηπείρου 

Πηγή: «Η Δρόπολις Βορείου Ηπείρου» [Λεύκωμα 1965/ ‘Εκδοσις της Εν Αθήναις Ενώσεως Δροπολιτών «Ο Δρίνος»]   

H ιστορία της Κράψης του Ν. Ιωαννίνων   σύμφωνα με προέρχεται από την Γράψη της επαρχίας Δροπόλεως  της Βορείου Ηπείρου (περιοχή της Δερόπολης που μαζί με τις γύρω περιοχές αποτελούσαν την επαρχία Δρυϊνουπόλεως, νυν Αργυροκάστρου.  Κατά τον 16 αιώνα, όπως αναφέρει ο Ι.Λαμπρίδης :«Ηπειρώτικα Μελετήματα, Μαλακασιακά Α’σελ.7,σημ.3 ] 40-50 οικογένειες της Γράψης, ηναγκάσθηκαν, ένεκα φοβερού κλονισμού να εκπατρισθούν και να καταφύγουν εις Μαλακάσιον Ιωαννίνων, όπου ίδρυσαν νέον συνοικισμόν, εις τον οποίον έδωσαν το όνομα του παλαιού των χωρίου. Ο συνοικισμός ούτος είναι το μέχρι σήμεραν σωζόμενον χωρίον των Ιωαννίνων Κράψ ή Κράψη. Ο χρόνος της εγκαταστάσεως εις το νέον χωρίον δύναται να αναχθή εις τας αρχάς του δεκάτου έκτου αιώνος, διότι ο κατά τα έτη 1555-65   πατριαρχεύσας Ιωασάφ Β’ ο μεγαλοπρεπής  κατήγετο εκ του χωρίου Κράψ Ιωαννίνων. 

Πηγή: Από την Διδακτορική Διατριβή, 2009,  της Ευτυχίας Αθ. Παππά «Η Επαρχία της Δρυϊνουπόλεως της Β.Ηπείρου κατά την νεώτερη περίοδο (Τουρκοκρατία, 20Ος Αιώνας)  παραθέτουμε τα ακόλουθα αποσπάσματα. 

Η ιστορία της Επαρχίας Δρυϊνουπόλεως(Αρχικά ήταν ∆ρυόπολη, ∆ρυϊνούπολη, ∆ερόπολη και τελευταία ∆ρόπολη), ήταν συνυφασμένη πάντοτε με την ιστορία της Παλαιάς Ηπείρου και της υπόλοιπης Ελλάδας, αφού η επαρχία αυτή αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της Ηπείρου μέχρι το 1913, που οι μεγάλες Δυνάμεις εκμεταλλευόμενες την αδυναμία και την αδιαφορία των Ελληνικών Κυβερνήσεων της περιόδου εκείνης, διχοτόμησαν το προαιώνιο αυτό ελληνικό μέρος του Ελληνισμού σε ελεύθερο και υπόδουλο από τους κατοίκους των μερών αυτών σε έλληνες και σε έλληνες της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στην Αλβανία. 

Η ονοµασία της επαρχίας ∆ρυϊνουπόλεως προέρχεται από την οµώνυµη αρχαία ελληνική πόλη ∆ρυς ή ∆ρυϊνούπολις, η πόλη των βελανιδιών, η οποία πήρε το όνοµα αυτό επί Αυγούστου Καίσαρος, µετά το 27 µ.Χ.. Ιδρύτρια της πόλης είναι η ∆ρυόπη, κόρη του Οιχαλίου, που ο Απόλλων τη µάγεψε και τη µεταµόρφωσε σε βελανιδιά. Υποθέτω ότι το όνοµα προέρχεται από τις ∆ρυάδες, οι οποίες ήταν Νύµφες των δρυµώνων και των δασών. Στις αρχές του Β΄ µ.Χ. αι. ο αυτοκράτορας Αδριανός ανακαίνισε ή έκτισε την αρχαία ∆ρυϊνούπολη, για την οποία δεν γνωρίζουµε  πότε είχε ερηµωθεί και την ονόµασε Αδριανούπολη και υπό του Ιουστινιανού η πόλη οχυρώθηκε.  

Μέχρι το 1840 τα περισσότερα χωριά της ∆ερόπολης ήταν ιδιόκτητα , ανήκαν σε πλούσιους Αργυροκαστρίτες τουρκοαλβανούς αγάδες, ελάχιστα ήταν ελεύθερα και εθνικό µόνο τα Σωφράτικα.  Ιδιόκτητα χωριά ήταν τα: Κολορτσή, ∆ερβιτσάνη, Καλογοραντζή, Βάνιστα, Χάσκωβο, Τεριαχάτες, Γορίτσα, Γράψη, Γεωργουτσάτες, Ζερβάτες, Μπουλιαράτες, Βοδίνο, Κρα, Πέπελη, Σελιό, Κακογοραντζή, Λουβίνα, Σωτήρα, Λόγγος, Κατούνα, Αγ. Νικόλαος, Κακκαβιά, Ζάβροχο, Μαυρόπουλο, Αργυροχώρι, Ραντάτες, Κάτω Επισκοπή, Γλύνα, Άνω Λάµποβο, Σούχα. Ελεύθερα χωριά ήταν τα: ∆ουβιανή, Φραστανή, Λιούγκαρη, Βόδρυστα, Άνω Επισκοπή, Βραχογοραντζή και τα µουσουλµανικά χωριά Λυµπόχοβο, Νεπράβιστα, Χρυσόδουλη και Λαζαράτες. 

Γράψη. Το τοπωνύµιο εκφράζει το όνοµα του Γράψη, του πρώτου οικιστή ή ιδιοκτήτη του χωριού, ο οποίος ήταν κάποιος γραφιάς . Κατά την άποψη του Συνδέσµου ελληνοδασκάλων το όνοµα προέρχεται από την αλβανική λέξη grapsh που σηµαίνει βράχος . Καµιά σχέση: γιατί ο βράχος µεταφράζεται στα αλβανικά shkemb και shkrep. Γράφεται στα αλβανικά Grapshi, διότι δεν υπάρχουν στο αλβανικό αλφάβητο τα γράµµατα -Γ- και -Ψ-. Το χωριό αποτελείται από δύο συνοικίες, που κατά τα λεγόµενα των κατοίκων ανάµεσα σε αυτές υπήρχε χωριό µε το όνοµα ∆άφνη, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται σε επίσηµα έγγραφα. Η µία συνοικία είναι η παλαιά προς νότο µε την εκκλησία του Αγίου ∆ηµητρίου  που χρησιµεύει και ως νεκροταφείο. Λόγω ότι η εκκλησία αυτή βρίσκεται αρκετά έξω του χωριού, µάλλον θα ήταν εκκλησία του χωριού Μουρνοκόκι, γιατί ήταν εγκαταλειµµένη και ερειπωµένη και ανοικοδοµήθηκε υπό των ευσεβών Γραψιωτών το 1931. Η άλλη η νεότερη είναι προς βορρά µε την εκκλησία του Αγίου Μηνά, την οποία θεµελίωσε το 1778 ο επίσκοπος ∆ρυϊνουπόλεως ∆οσίθεος και οι εργασίες της ολοκληρώθηκαν το 1810. Ανάµεσα στην Γράψη και το Γεωργουτσάτες βρίσκεται χαλασµένο πλέον το Χάνι του Μπεκερµένη που ήταν σηµαντικό χάνι του 18ου αι. Ένας αριθµός οικογενειών του 16ου αι. από το φόβο της εξωµοσίας (η εκούσια ή αναγκαστική εγκατάλειψη τής πατροπαράδοτης θρησκείας, αλλαξοπιστία) άφησαν τη Γράψη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Μαλακασίου και έχτισαν το χωριό Κράψη. Κατά τον ατυχή πόλεµο του 1897 υπήρξε συµµετοχή Γραψιωτών εθελοντών στις τάξεις του Ελληνικού στρατού και το 1912-13 συµµετοχή στο Ηπειρωτικό Κοµιτάτο υπό την αρχηγία του Μιχαήλ Παπά . Στην απογραφή του 1880 είχε χριστιανούς 240, το 1913 είχε 406 και το 1927 είχε 474 και 2 µωαµ  . Το σχολ. έτος 1893-1894 λειτουργούσε δηµοτικό µε 20 µαθητές και έναν διδάσκαλο, που είχε αρχίσει να λειτουργεί το 1886 . 

Γράψη 

Το τοπωνύμιο εκφράζει το όνομα του Γράψη, του πρώτου οικιστή ή ιδιοκτήτη του χωριού, ο οποίος ήταν κάποιος γραφιάς . Κατά την άποψη του Συνδέσμου ελληνοδασκάλων το όνοµα προέρχεται από την αλβανική λέξη grapsh που σημαίνει βράχος. Καµιά σχέση: γιατί ο βράχος µμεταφράζεται στα αλβανικά shkemb και shkrep. Γράφεται στα αλβανικά Grapshi, διότι δεν υπάρχουν στο αλβανικό αλφάβητο τα γράµµατα -Γ- και -Ψ-. Το χωριό αποτελείται από δύο συνοικίες, που κατά τα λεγόµενα των κατοίκων ανάµεσα σε αυτές υπήρχε χωριό µε το όνομα ∆άφνη, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται σε επίσημα έγγραφα. Η µία συνοικία είναι η παλαιά προς νότο µε την εκκλησία του Αγίου ∆ηµητρίου που χρησιµεύει και ως νεκροταφείο. Λόγω ότι η εκκλησία αυτή βρίσκεται αρκετά έξω του χωριού, µάλλον θα ήταν εκκλησία του χωριού Μουρνοκόκι, γιατί ήταν εγκαταλειµµένη και ερειπωµένη και ανοικοδοµήθηκε υπό των ευσεβών Γραψιωτών το 1931. Η άλλη η νεότερη είναι προς βορρά µε την εκκλησία του Αγίου Μηνά, την οποία θεµελίωσε το 1778 ο επίσκοπος ∆ρυϊνουπόλεως ∆οσίθεος και οι εργασίες της ολοκληρώθηκαν το 1810.  

Ανάµεσα στην Γράψη και το Γεωργουτσάτες βρίσκεται χαλασµένο πλέον το Χάνι του Μπεκερµένη που ήταν σηµαντικό χάνι του 18ου αι. Ένας αριθµός οικογενειών του 16ου αι. από το φόβο της εξωμοσίας άφησαν τη Γράψη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Μαλακασίου και έχτισαν το χωριό Κράψη.  

Κατά τον ατυχή πόλεµο του 1897 υπήρξε συµµετοχή Γραψιωτών εθελοντών στις τάξεις του Ελληνικού στρατού και το 1912-13 συµµετοχή στο Ηπειρωτικό Κοµιτάτο υπό την αρχηγία του Μιχαήλ Παπά. Στην απογραφή του 1880 είχε χριστιανούς 240 , το 1913 είχε 406 και το 1927 είχε 474 και 2 µωαµ . Το σχολ. έτος 1893-1894 λειτουργούσε δημοτικό µε 20 μαθητές και έναν διδάσκαλο, που είχε αρχίσει να λειτουργεί το 1886 . 

Η Γράψη διοικητικά άνηκε  στην Επαρχία της Κάτω Δρόπολης, σήμερα στο Δήμο Δρόπολης. Νότια συνορεύει με το Γεωργουτσάτες, Βορειοδυτικά με την Λιούγκαρη βορειοανατολικά με τη  Γλύνα και νοτιοδυτικά με την Μουζίνα νομού Δελβίνου. 

Τρεις είναι οι συνοικίες που απαρτίζουν το χωριό: το  Προκόκκι, η Δάφνη και ο, Μέσομαχαλάς. Παλιά έγγραφα κάνουν λόγο ότι το Προκόκκι κάποτε ήταν χωριό από μόνο του αλλά οι κάτοικοί του αποκαταστάθηκαν στη Γράψη, Η άλλη συνοικία ονομάστηκε “Δάφνη”, διότι στην ραχούλα που είναι τοποθετημένη βρίσκονται ακόμη σήμερα μπόλικα δεντρύλλια δάφνης. 

Η Γράψη είναι χτισμένη στους πρόποδες του Πλατυβουνίου και τις δύο κύριες συνοικίες τις χωρίζει το λεγόμενο Μπουγάζι, που διαμέσου ενός καρόδρομου (οικοδόμημα επί Τουρκίας) συνδέει την Δρόπολη με το Δέλβινο και τους Αγίους Σαράντα. Περίπου 700μ. από το κέντρο του χωρίου, βρίσκονται τα ερείπια του Χανιού που λειτουργούσε άψογα επί Τουρκίας πριν πάνε οι Δροπολίτες στο μεγαλοπάζαρο του Δελβίνου. 

Κάτω από το χωριό  και συγκεκριμένα στα ερείπια της ραχούλας που βρίσκονται και αντικείμενα απ’ το παλιό Προκόκκι, περνάει η εθνική οδός, Γεωργουτσάτες – Αγίοι Σαράντα. Αυτή η ράχη ονομάζεται “Τριπίλια” και  πιο πάνω βρίσκεται η «Γούρα του Καρρά». Ενώ από την άλλη πλευρά του Μπουγαζιού, πάνω απ’ την συνοικία “Δάφνη”, βρίσκονται τα ερείπια του χαλασμένου ναού της Αγίας Κυριακής, καθώς και ο Άγιος Μηνάς χτισμένος το 1811 και τριγύρω του το παλιό νεκροταφείο το καμπαναριό, μια ωραία πλακωτή αυλή και όλα τους περικυκλωμένα από ψηλά κυπαρίσσια. 

Στις αρχές της δεκαετίας του ‘40, οι Γραψιώτες αποφάσισαν και έχτισαν νέο νεκροταφείο κάπως μακριά από τις οικίες, περίπου 500 μ, άνω του παλιού γεφυριού της Γράψης που συνδέει σχεδόν όλη τη Δρόπολη με τα χωριά της Μαύρης Ρίζας. 

Πλάι του νέου νεκροταφείου, οι Γραψιώτες έκτισαν και το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Πριν από πολλά χρόνια οι Γραψιώτες σ’ αυτό το μέρος γιόρταζαν την πέμπτη μέρα μετά το Πάσχα την Μεγάλη Παρασκευή. 

Στα παλιόσπιτα δίπλα της Γράψης, στο σημείο κοντά των ερειπίων της Παναγιάς οι γερόντοι λένε ότι βρισκόταν το κεφαλοχώρι Σιαράταις. Αυτό βρισκόταν ΒΔ της σημερινής Γράψης και σε μικρή απόσταση με το γειτονικό χωριό Γεωργουτσάτες. Σύμφωνα  με τα χειρόγραφα του Μοναστηριού της Δούβιανης, αυτά τα χωριά, δ.λ.δ. το Σιαράταις καταστράφηκε περίπου τον 12-αιώνα και ότι το Προκόκκι, μνημονεύονταν μέχρι το 1748, πράγμα που μας λέει ότι η διάλυση αυτών των χωριών έχει γίνει περίπου τον 16- αι. μ.Χ. 

Επομένως στα Δίπτυχα της Μονής Δρυάνου αναγράφονται ονόματα χωριών της Δρόπολης του 13-ου αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρεί και η  τούρκικη στατιστική του 1431. Όπου πολλά δροπολίτικα χωριά ν’ ανήκουν σε πολύ παλιές εποχές. 

Μετά το 1431, οι κάτοικοι του χωριού Σιαράτες, μετανάστευσαν ομαδικά στην Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας κοντά στην Βόρεια Θράκη. 

Οι Σιαράτες, σύμφωνα το Ν. Μουστακίδη, ήταν ένα πολύ μεγάλο χωριό με εφτά εργαστήρια, αλλά και με εξαιρετική ζωντάνια. Όταν διαλύθηκε το χωριό Σιαράτες, πολλοί Σιαρατινοί εγκαταστάθηκαν στο γειτονικό χωριό Προκόκκι και μετά στην Γράψη. Κάτοικοι του χωριού Γράψη, περίπου τον 15-αιώνα μ.Χ., μετακινήθηκαν προς Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στο Μαλακάσια Ιωαννίνων, όπου ίδρυσαν νέο χωριό με το όνομα Κράψη. Απ’ αυτό το χωριό κατάγεται ο Πατριάρχης Ιωασάφ Β , ο οποίος πατριάρχησε κατά τα έτη 1565-1575, μ.Χ. 

Σύμφωνα το Λαμπρίδη, οι Γραψιώτες αντιστάθηκαν με όπλα έναντι των Τούρκων κατακτητών, σκότωσαν περίπου 14 απ’ αυτούς και τη νύχτα καβαλίκεψαν τα άλογα, αφού τους βάλανε τα πέταλα ανάποδα, και έφυγαν προς τα Γιάννενα. 

Οι γερόντοι της Γράψης διηγούνται ότι μέχρι το 1930, μεταξύ των δύο χωριών Γράψης-Κράψης διατηρούνται  διάφορες επαφές. Πολλά επώνυμα ταιριάζουν στα δύο χωριά κ.ά. 

Στις αρχές του 1991, διοργανώθηκε στη Γράψη το Αντάμωμα των ντόπιων Γραψιωτών με παλιούς μετανάστες και αντιπροσωπεία από το χωριό Κράψι. 

Το Λεξικό της Επαναστάσεως του 1821, του Γ. Γαζή αναφέρει: “Η Δρόπολιν έστειλαν στην μαχόμενην Ελλάδα εκατοντάδες μαχητών, των οποίων τα ονόματα λησμονήθηκαν. Εις τις μάχες διεκρίθει ο καπετάν Γιαννικώστας από την Γράψιν και ο καπετάν Χαλάστρας από το Σελιό.”. 

Οι Γραψιώτες αγκάλιασαν το Αντιφασιστικό Κίνημα εντάσσοντας στα  παρτιζάνικα τάγματα 13 παλικάρια, όπου έπεσε ηρωικά και ο νεαρός Γραψιώτης  Γιάννη Κύρκος και ο νεαρός Μιχάλης Πόλλιος του μπάρμπα Πάντου. 

Μετά τον πόλεμο οι Γραψιώτες ασχολήθηκαν κυριολεκτικά με την γεωργία και κτηνοτροφία. Όμως πολλοί απ’ αυτούς ασχολήθηκαν με το επάγγελμα του φορτηγατζή σε διάφορες πόλεις της Αλβανίας. Το 1984 η Γράψη μετρούσε περίπου 68 φορτηγατζήδες οδηγούς σε όλη την επικράτεια. 

Όμως οι Γραψιώτες είχαν και μια ειδική επιθυμία για τα γράμματα. Μάλλον ήταν το μοναδικό χωριό στην Δρόπολη που έστελνε δεκάδες παιδιά στο 7-χρονο σχολείο του Τεπελενίου (διότι το 7-χρόνο σχολείο των Σωφρατίκων ήταν περίπου 5 χμ. μακριά), για να σπουδάσουν μετά στο Πανεπιστήμιο. Έτσι η Γράψη μέχρι το 2005 αριθμούσε  38 τελειόφοιτους σε διάφορα επαγγέλματα . 

Το 1967, όπως παντού στην Αλβανία, έπαψε να λειτουργεί η εκκλησία του Αγίου-Μηνά, ο οποίος μετατράπηκε σε αποθήκη του Γεωργικού Συνεταιρισμού. Οι άθεοι γκρέμισαν το καμπαναριό και κατάστρεψαν αυλές και αυλόγυρους της εκκλησίας. Μετά το 1990, με την βοήθεια των Γραψιωτών μεταναστών, ανακαινίστηκε η εκκλησία του Άγιου-Μηνά και αργότερα το παρεκκλήσι του Αι-Δημήτρη. 

Οι Γραψίωτες είναι εξαιρετικά φημισμένοι για τα τραγούδια και τους λαογραφικούς ομίλους. Από το 1933 οι Ιταλικές δισκογραφικές εταιρίες “Columbia” και “Odeon” κυκλοφόρησαν σε δίσκους γραμμοφώνου δεκάδες πολυφωνικά βορειοηπειρωτικά τραγούδια από τον πολυφωνικό όμιλο των αντρών της Γράψης. Και ποιος δεν γνώριζε και θαύμασε τον ταλαντούχο χορευτή Νίκο Παπά, Βασίλη Πόλιο, Κώστα, Γιώργο και Βασίλη Κύρκο, Αλκή Πόλλιο και Βασίλη Μπακούλα; 

“Γράψη και περηφάνια”, την έχει χαρακτηρίσει με την καλή της έννοια ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Και πράγματι η Γράψη κάνει περήφανη με το έργο της όχι μόνον τον εαυτό της, αλλά όλη τη Δρόπολη και παραπέρα. 

Λευτέρης Κοντός 

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός έχει αναφέρει στις προφητείες του τα εξής: Ἀπὸ τρία μπουγάζια στενά, Κρά, Κράψη καὶ Μουζίνα, θὰ περνοῦν πολλὰ στρατεύματα γιὰ τὴν Πόλι. Καλὸν εἶνε τὰ γυναικόπαιδα νὰ βγοῦν στὰ βουνά. Θὰ σᾶς ρωτοῦν ἂν εἶνε μακρυὰ ἡ Πόλι· ἐσεῖς νὰ μὴ λέτε τὴν ἀλήθεια, διότι θὰ σᾶς κακοποιήσουν. Ὁ στρατὸς αὐτὸς δὲν θὰ φθάση στὴν Πόλι, στὴ μέση του δρόμου θὰ μάθη ὅτι ὁ πόλεμος ἐτελείωσε»