Η 25η Μαρτίου 1821, ανήμερα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είναι το ορόσημο της αναγέννησης του λαού μας και η απαρχή της σύγχρονης πορείας του ελληνισμού προς την εθνική ολοκλήρωση. Μια ηρωική εξέγερση εναντίον ενός υπέρτερου εχθρού, με πρόταγμα την ελευθερία και την ανεξαρτησία. «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχουμε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις», είπε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον περίφημο λόγο του στην Πνύκα το 1838.
Παρά το γεγονός ότι η Ήπειρος απελευθερώθηκε επίσημα το 1913, η δημιουργία των μεγάλων σχολών του Νεοελληνικού Διαφωτισμού που συνέχισαν τη βυζαντινή παράδοση σε δύσκολους καιρούς και η γενναιόδωρη δράση των σπουδαίων ηπειρωτών ευεργετών, πριν και μετά την Επανάσταση, συνέβαλαν καθοριστικά στην εδραίωση του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους.
Η σκλαβιά του Τούρκου δυνάστη στεκόταν σαν βρόγχος στο στήθος. Και η ανάγκη της ελευθερίας άλλους οδήγησε στα βουνά και άλλους στα ξένα. Οι πρώτοι έγιναν Κλέφτες και αμύνθηκαν με το καριοφίλι. Οι δεύτεροι (ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ) εργάστηκαν με όλες τους τις δυνάμεις και …«επιτέθηκαν» με το χρήμα.
Δικαιολογημένα γράφτηκε ότι «αι Αθήναι χρεωστούν το άριστον και ωφελιμότατον αυτών κόσμον εις την Ήπειρον». Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Την ίδρυση του Σταδίου –το «Καλλιμάρμαρο»- από τον Γεώργιο Αβέρωφ εκ Μετσόβου, της Ακαδημίας και του Αστεροσκοπείου από τον Γεώργιο και Σίμο Σίνα, του Πολυτεχνείου από τους Γ. Αβέρωφ –Μιχαήλ Τοσίτσα και Νικόλαο Στουρνάρα. Μετσοβιτών δημιούργημα είναι και το Ωδείο Αθηνών και το Αρχαιολογικό Μουσείο (της Ελένης Τοσίτσα), όπως και το κτίριο των φυλακών Αβέρωφ, το θωρηκτό Αβέρωφ, η στρατιωτική σχολή Ευελπίδων και το Εφηβείο.
Ο Γιαννιώτης Ιωάννης Δομπόλης όρισε με διαθήκη του να διαθέσει η Ελληνική Κυβέρνηση το κληροδότημά του για την ίδρυση Πανεπιστημίου στην Αθήνα με την επωνυμία «Καποδιστριακόν», προς τιμή του μεγάλου ανδρός και φίλου του Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας εκτελεστής της διαθήκης του Ευάγγελου Ζάππα από το Λάμποβο της Β. Ηπείρου, φροντίζει για τη δημιουργία του κτηρίου των Ολυμπιακών εκθέσεων στο πλαίσιο της επανίδρυσης των Ολυμπιακών Αγώνων –όνειρο ζωής του Ευαγγέλη-το γνωστό Ζάππειο.
Ο ίδιος ιδρύει το Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Κων/πολη, Ανδριανούπολη, Αθήνα και Λάμποβο.
Ο Γιαννιώτης Ιωάννης Δομπόλης όρισε με διαθήκη του να διαθέσει η Ελληνική Κυβέρνηση το κληροδότημά του για την ίδρυση Πανεπιστημίου στην Αθήνα με την επωνυμία «Καποδιστριακόν», προς τιμή του μεγάλου ανδρός και φίλου του Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας εκτελεστής της διαθήκης του Ευάγγελου Ζάππα από το Λάμποβο της Β. Ηπείρου, φροντίζει για τη δημιουργία του κτηρίου των Ολυμπιακών εκθέσεων στο πλαίσιο της επανίδρυσης των Ολυμπιακών Αγώνων –όνειρο ζωής του Ευαγγέλη-το γνωστό Ζάππειο.
Ο ίδιος ιδρύει το Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Κων/πολη, Ανδριανούπολη, Αθήνα και Λάμποβο.
Οι Ζωσιμάδες ανέλαβαν να συντηρήσουν τα δύο σχολεία των Ιωαννίνων (Σχολή Γκούμα και Μαρουτσαία Σχολή) για να συνεχίσουν τη λειτουργία τους ύστερα από την πτώχευση της Τράπεζας της Βενετίας στην οποία ήταν κατατεθειμένες δωρεές Ελλήνων που τα φρόντιζαν ως τότε. Κατανόησαν τη μεγάλη σημασία που έχει για το Γένος η παιδεία και βοήθησαν με μεγάλα χρηματικά ποσά τον Αδαμάντιο Κοραή να εκδώσει τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Και ο Κοραής σε κάθε τόμο των «Παράλληλων Βίων» του Πλουτάρχου αντί οποιονδήποτε άλλων κολακευτικών ή επαινετικών λόγων έγραφε μόνο: «τη φιλοτίμω δαπάνη των αδελφών Ζωσιμάδων παιδείας ένεκα των την Ελλάδα φωνήν διδασκομένων νέων». Ίδρυσαν τη Ζωσιμαία Σχολή, που διαιωνίζει το όνομά τους και λαμπρύνει την πόλη των Ιωαννίνων.
Στον Δήμο Αγίου Δημητρίου Αττικής, που είναι η έδρα της Αδελφότητας Κραψιτών Αθηνών, ανήμερα του εορτασμού της Εθνικής επετείου του 1821, αντιπροσωπεία του ΔΣ που αποτελούνταν από τους: κα Ελένη Καντζέλη, Ηλία Καντζέλη και Θωμά Ζαρμπαλά, κατέθεσαν στεφάνι στο Μνημείο Ηρώων του Δήμου, ως φόρο τιμής στους ήρωες της Eλληνικής Επανάστασης που έχυσαν το αίμα τους στον απελευθερωτικό αγώνα.
«Δουλέψαμε όλοι μαζί για την πατρίδα», λέει ο Μακρυγιάννης, «να την φυλάμεν κι όλοι μαζί».
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΕΛΛΑΔΑ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΗΠΕΙΡΟΣ!
